ΓΕΩΤ.Ε.Ε.: ΠΑΡΑΤΗΡΗΣΕΙΣ ΚΑΙ ΠΡΟΤΑΣΕΙΣ ΓΙΑ ΤΗΝ ΚΛΙΜΑΤΙΚΗ ΑΛΛΑΓΗ ΚΑΙ ΤΙΣ ΠΟΛΙΤΙΚΕΣ ΑΝΤΙΜΕΤΩΠΙΣΗΣ ΤΗΣ
Ο Πρόεδρος του Δ.Σ. του Επιμελητηρίου απέστειλε στον Πρόεδρο της Οικονομικής και Κοινωνικής Επιτροπής (ΟΚΕ) της Ελλάδας παρατηρήσεις και προτάσεις σχετικά με την Κλιματική Αλλαγή και τις Πολιτικές Αντιμετώπισής της, στα πλαίσια της σύστασης Ομάδας Εργασίας της ΟΚΕ που θα επεξεργαστεί το ζήτημα «Κλιματική αλλαγή και πολιτικές αντιμετώπισής της στην Ελλάδα και την Ευρωπαϊκή Ένωση». Πιο συγκεκριμένα, το έγγραφο του Προέδρου έχει ως εξής:
Στην πρόσφατη έκδοση του, με τίτλο WEF The Global Risks Report 2022, το Παγκόσμιο Οικονομικό Φόρουμ αναγνωρίζει ότι στους 10 μεγαλύτερους κινδύνους για την επόμενη δεκαετία με τους οποίους θα βρεθεί αντιμέτωπη η παγκόσμια οικονομία, οι πέντε σχετίζονται με το περιβάλλον.
Πιο συγκεκριμένα, οι τρεις πρώτοι κίνδυνοι είναι η αποτυχία της κλιματικής δράσης, τα ακραία καιρικά φαινόμενα και η απώλεια της βιοποικιλότητας. Στην έβδομη και στην όγδοη θέση βρίσκονται οι ανθρωπογενείς περιβαλλοντικές καταστροφές και η κρίση στους φυσικούς πόρους, αντίστοιχα.
Το φαινόμενο της υπερθέρμανσης του πλανήτη από ανθρωπογενή αίτια είναι αδιαμφισβήτητο γεγονός. Η αύξηση της θερμοκρασίας και της συγκέντρωσης του διοξειδίου του άνθρακα προκαλούν μια σειρά από φαινόμενα τα οποία έχουν σημαντική επίδραση στην οικονομία, στο περιβάλλον αλλά και στην κοινωνία. Τα ακραία καιρικά φαινόμενα, η μείωση της έκτασης των παγετώνων, η εναλλαγή μεγάλων περιόδων ξηρασίας και βροχών, η απώλεια της βιοποικιλότητας, συνιστούν τις ενδείξεις της κλιματικής αλλαγής με συνεπακόλουθες επιδράσεις στη γεωργία, τον τουρισμό, τις μεταφορές, τους υδατικούς πόρους, με αποτέλεσμα την υποβάθμιση της ποιότητας ζωής και της επιβίωσης πληθυσμών. Καθώς η μεγαλύτερη πρόκληση σήμερα είναι η εξασφάλιση αποδεκτού επιπέδου ζωής για τις τρέχουσες και μελλοντικές γενιές, θα πρέπει να σχεδιάσουμε και να υλοποιήσουμε πολιτικές που θα μας βοηθήσουν στην ικανοποίηση των στόχων και αναγκών.
Είναι σαφές πως το κλίμα πάντα αλλάζει κατά τη διάρκεια των αιώνων. Εντούτοις, είναι επίσης γεγονός ότι η ανθρωπογενής παρέμβαση και οι ανθρώπινες δραστηριότητες επηρεάζουν σημαντικά το κλίμα του πλανήτη, επιφέροντας συνέπειες που αλλάζουν δραματικά και μάλιστα προς το χειρότερο την φυσική πορεία της αλλαγής του κλίματος. Το ζητούμενο λοιπόν σήμερα είναι η εξεύρεση τρόπων για την επιβράδυνση ή και πλήρη εξάλειψη των συνεπειών της ανθρώπινης δραστηριότητας στην αλλαγή του κλίματος του πλανήτη.
Η Ελλάδα, τροποποιεί και αλλάζει το περιβαλλοντικό και κλιματικό θεσμικό πλαίσιο ακολουθώντας την γενικότερη κατεύθυνση της Ευρωπαϊκής Ένωσης, μέσω της Πράσινης Συμφωνίας, προς την πράσινη μετάβαση της οικονομίας. Το ενεργειακό μίγμα της χώρας αποκτά άλλα χαρακτηριστικά με τη συμμετοχή των Ανανεώσιμων Πηγών Ενέργειας να καταλαμβάνει πλέον κυρίαρχο μέρος. Οι πολίτες της χώρας στις διαδοχικές μετρήσεις που γίνονται φαίνεται να συμμερίζονται σταδιακά την σημασία της αντιμετώπισης του κλιματικού κινδύνου, ενώ και η ίδια η πολιτεία έχει δημιουργήσει αυτόνομο πλέον Υπουργείο Κλιματικής Κρίσης, στοχεύοντας στον αποτελεσματικότερο συντονισμό των διαφορετικών υπηρεσιών που σχετίζονται με την προστασία από τον κλιματικό κίνδυνο και αφορούν ειδικότερα την πολιτική προστασία.
Ο γεωτεχνικός κόσμος γίνεται δέκτης καθημερινά των ανησυχιών αγροτών, κτηνοτρόφων, αλιέων και όλων των ομάδων πολιτών που επηρεάζονται άμεσα ή έμμεσα από την κλιματική αλλαγή και δεν περιορίζονται μόνο στο χωράφι ή στο στάβλο αλλά επεκτείνονται σε όλη την αγροδιατροφική αλυσίδα. Ειδικότερα για τις Μεσογειακές χώρες όπως η Ελλάδα, αυτή η ανησυχία εντείνεται όλο και περισσότερο.
Ειδικά για τον τομέα της γεωργίας και παραγωγής τροφίμων, ο στόχος είναι από τη μια να αντιμετωπίσουμε τις συνέπειες της κλιματικής κρίσης στην υποβάθμιση των εδαφών, την απώλεια της βιοποικιλότητας, την ρύπανση της ατμόσφαιρας και των υδάτων και από την άλλη να βοηθήσουμε τους παραγωγούς να προσαρμόσουν τη διαχείριση των καλλιεργειών τους σ’ ένα μεταβαλλόμενο κλίμα, με στόχο την ελαχιστοποίηση των αρνητικών συνεπειών.
Δυστυχώς, καθώς η αγροτική παραγωγή παρουσιάζει υψηλή εξάρτηση από το κλίμα, οι αρνητικές επιπτώσεις της κλιματικής αλλαγής στην αγροτική παραγωγή θα είναι μεγάλες και το ζητούμενο πλέον είναι η προσαρμογή των πολιτικών ανάπτυξης του πρωτογενή τομέα στην κλιματική αυτή μεταβλητότητα. Άλλωστε, η παγκόσμια γεωργία αναμένεται να αντιμετωπίσει πολλές προκλήσεις τα επόμενα χρόνια, όπως είναι η επισιτιστική αυτάρκεια, η περαιτέρω απελευθέρωση τον παγκόσμιου εμπορίου, καθώς και η αύξηση του πληθυσμού παγκοσμίως. Η κλιματική αλλαγή αναμένεται να επηρεάσει τις αποδόσεις στις συγκομιδές προϊόντων, στη διαχείριση του ζωικού κεφαλαίου, τη χωρική κατανομή της παραγωγής και τις επενδύσεις και επισφάλειες στον αγροτο-διατροφικό τομέα. Θα κινδυνεύσει η επισιτιστική ασφάλεια και η ανάπτυξη του αγροτικού χώρου, με εγκατάλειψη εδαφών και μεταναστευτικές ροές.
Οι επιπτώσεις στη γεωργική παραγωγή θα έχουν και μια σειρά από περιβαλλοντικές επιδράσεις, καθώς η διαχείριση της παραγωγικής διαδικασίας, μαζί με την ύπαρξη οικοσυστημάτων σε αγρό και δάσος, διαδραματίζει μεγάλο ρόλο στη χρήση του νερού, στην προστασία των υδάτων από τα νιτρικά, καθώς και στη βελτίωση της διαχείρισης των πλημμυρών, την προστασία από κατολισθήσεις και διαβρώσεις. Επίσης, επιδρά σημαντικά στη βιοποικιλότητα σε εδαφικά και θαλάσσια οικοσυστήματα, καθώς και οικοσυστήματα εσωτερικών νερών.
Επίσης, επιπτώσεις θα υπάρξουν στη στράγγιση και διάβρωση των εδαφών, καθώς και στον περιορισμό της δυνατότητας αναδιάρθρωσης των καλλιεργειών. Η κλιματική αλλαγή θα επηρεάσει και το έδαφος, απομακρύνοντας την οργανική ύλη και άρα μειώνοντας τη γονιμότητα των εδαφών. Οι επιπτώσεις της αλλαγής του κλίματος στα δάση περιλαμβάνουν επιπτώσεις στην υγεία και την παραγωγικότητα των δασών και μεταβολές στη γεωγραφική εξάπλωση ορισμένων ειδών δένδρων. Η κλιματική αλλαγή θα έχει σημαντικές επιπτώσεις στις φυσικές και βιολογικές συνιστώσες των οικοσυστημάτων αλλά και στην υγεία των κατοίκων, καθώς θα υπάρξει έλλειψη πρωτεΐνης στα διαιτολόγια, θα μειωθεί ο πληθυσμός που διατρέφεται υγιεινά, ενώ νέες ασθένειες θα εμφανισθούν, νέοι ιοί θα ξεπροβάλουν από το λιώσιμο των πάγων, τα έντομα θα πολλαπλασιαστούν, με συνεπακόλουθες επιπτώσεις στην υγεία των πληθυσμών.
Η νομοθεσία και οι πολιτικές θα πρέπει να δράσουν για την αντιστροφή αυτής της κατάστασης. Πλέον, έχει τεθεί ως στόχος τόσο σε εθνικό όσο και σε Ευρωπαϊκό και παγκόσμιο επίπεδο, η άσκηση πολιτικών για τη μείωση του φαινομένου του θερμοκηπίου και την αντιμετώπιση της κλιματικής αλλαγής.
Οι διασκέψεις του Παρισιού, της Μαδρίτης αλλά και της Γλασκόβης, αποτελούν κραυγές αγωνίας για συνεννόηση της διεθνούς κοινότητας με στόχο τον περιορισμό των επιπτώσεων της κλιματικής αλλαγής. Σε ευρωπαϊκό επίπεδο, η εφαρμογή της Κοινής Αγροτικής Πολιτικής και η συμφωνία του green deal θέτουν τις βάσεις για μια ολοκληρωμένη παρέμβαση στον τομέα της αγροτικής παραγωγής. Σε εθνικό επίπεδο, προβλέπεται η σύνταξη εθνικών και περιφερειακών σχεδίων για την Προσαρμογή στην Κλιματική Αλλαγή με βάση το νόμο 4414/2016. Ταυτόχρονα, εκπονείται εθνικό σχέδιο εφαρμογής της ΚΑΠ, με βασικό άξονα τις περιβαλλοντικές προβλέψεις και τα eco schemes και στόχους, όπου, μέσω της επίτευξής τους, θα καταβάλλονται και οι επιδοτήσεις.
Βασικό στοιχείο σε όλη αυτή την προσπάθεια αποτελεί η τεχνολογία και η καινοτομία, όπου, μέσα από πρακτικές ακριβούς γεωργίας, κατασκευών και ενσωμάτωσης των μετεωρολογικών προβλέψεων στις αποφάσεις διαχείρισης γενετικής μηχανικής και παραγωγής ενέργειας, μπορούμε να πετύχουμε πολλούς από τους στόχους μας. Άλλωστε, η παραγωγή γνώσης και η καινοτομία αναγνωρίζεται ως κύριο στοιχείο ανταγωνιστικότητας στον αγροτικό τομέα.
Υπάρχει πλέον η επιστημονική γνώση και η εμπειρία για να σταχυολογηθούν οι βασικές κατηγορίες δράσεων που σχετίζονται με την αντιμετώπιση της κλιματικής αλλαγής. Οι δράσεις αυτές μπορεί να χωριστούν σε αυτές που αφορούν την προσαρμογή στην κλιματική αλλαγή και τον μετριασμό.
Ενδεικτικά δράσεις προσαρμογής στην κλιματική αλλαγή, με ιδιαίτερη σημασία για τις Μεσογειακές χώρες είναι:
- η προστασία των φυσικών πόρων και ιδιαίτερα του νερού άρδευσης. Οι καλλιέργειες θα πρέπει να αρδεύονται με χρήση τεχνολογιών ακριβείας και επιπλέον θα πρέπει να εφαρμοστεί ορθολογική τιμολόγηση του νερού. Τα δίκτυα άρδευσης θα πρέπει να εκσυγχρονιστούν για να αποφεύγονται οι απώλειες και νέα έργα συλλογής νερού θα πρέπει να δρομολογηθούν.
- η μείωση της σπατάλης καυσίμων και η ιδιοπαραγωγή ενέργειας από ανανεώσιμες πηγές ενέργειας και αξιοποίηση της βιομάζας και των λυμάτων.
- επενδύσεις σε νέα εργαλεία όπως αντιχαλαζικά δίχτυα, ανεμομείκτες, αντιπυρικός εξοπλισμός είναι πλέον απαραίτητες. Τα εργαλεία αυτά θα πρέπει να συνδυαστούν με τεχνολογίες ψηφιακής γεωργίας και γεωργίας ακριβείας.
- αξιοποίηση βελτιωμένων ποικιλιών και φυλών ζώων λαμβάνοντας υπόψη τους παραδοσιακούς γενετικούς φυτικούς και ζωικούς πόρους.
- επενδύσεις σε νέα υλικά πιο ανθεκτικά σε ακραία καιρικά φαινόμενα για την κατασκευή θερμοκηπίων, στάβλων και εξοπλισμού.
- επενδύσεις σε υπό κάλυψη καλλιέργειες και σε κατασκευή βιοκλιματικών στάβλων που προστατεύουν καλύτερα το φυτικό και ζωικό κεφάλαιο.
- επανασχεδιασμός οδικών δικτύων και δικτύων ενέργειας ώστε να μεταφερθούν από περιοχές με υψηλό κίνδυνο καταστροφών σε περιοχές με χαμηλότερο κίνδυνο.
- εφαρμογή συστημάτων έγκαιρης προειδοποίησης ώστε γεωργοί, κτηνοτρόφοι και ειδικοί επιστήμονες να προλαβαίνουν εφαρμόζοντας κατάλληλους χειρισμούς να ελαχιστοποιούν τις απώλειες.
Σε επίπεδο μετριασμού των επιπτώσεων επιβάλλεται η χρήση φιλικών προς το περιβάλλον τεχνολογιών και κυρίως λιγότερο ενεργοβόρων εργαλείων. Ειδική πρόβλεψη θα πρέπει να γίνει στην μείωση των εκπομπών μεθανίου κυρίως από μονάδες ζωικής παραγωγής. Αντίστοιχα θα πρέπει να μειωθεί η αλόγιστη χρήση λιπασμάτων που εκλύουν μεγάλες ποσότητες αερίων του θερμοκηπίου τόσο κατά τη βιομηχανική παρασκευή τους όσο και κατά την αποδόμησή τους στο χωράφι.
Για να επιτύχουν όμως αυτές οι δράσεις απαιτούνται σημαντικές προπαρασκευαστικές και υποστηρικτικές ενέργειες. Αυτές μπορούν να κατηγοριοποιηθούν σε:
α) χρηματοδοτικές όπως:
- πρόβλεψη για επαρκή χρηματοδότηση από δημόσιους πόρους για έργα προσαρμογής και μετριασμού
- ευκολότερη πρόσβαση των αγροτών και των επιχειρηματιών σε επενδυτικά κεφάλαια για έργα προσαρμογής και μετριασμού
- ανάπτυξη ασφαλιστικών πακέτων για ζημιές στην αγροτική παραγωγή με ενίσχυση του ΕΛΓΑ και συμμετοχή του ιδιωτικού τομέα
- επενδύσεις σε έρευνα και ανάπτυξη νέων τεχνολογιών στον τομέα της ψηφιακής γεωργίας και γεωργίας ακριβείας
β) πολιτικής δέσμευσης όπως:
- δημιουργία τοπικών, περιφερειακών και εθνικών οργάνων στα οποία μετέχουν παραγωγικοί και πολιτικοί φορείς που συντονίζουν και σχεδιάζουν από κοινού πολιτικές για την κλιματική αλλαγή
- επιτάχυνση των στρατηγικών προσαρμογής στην κλιματική αλλαγή σε περιφερειακό και εθνικό επίπεδο
- δημιουργία μηχανισμών παρακολούθησης και αξιολόγησης των έργων που χρηματοδοτούνται από δημόσιους και ιδιωτικούς πόρους
- ενδυνάμωση ανάπτυξης συλλογικών πρωτοβουλιών σε επίπεδο συνεταιρισμών, επιμελητηρίων κλπ.
γ) ενημέρωσης και εκπαίδευσης:
- δημιουργία δικτύων συνεργασίας σε ευρωπαϊκό επίπεδο για ερευνητικούς, πανεπιστημιακούς και παραγωγικούς φορείς ώστε να έχουν πρόσβαση σε στοιχεία και γνώσεις που θα επιταχύνουν την τεχνολογική εξέλιξη
- δημιουργία ανοικτών βάσεων δεδομένων (όπως μετεωρολογικές πληροφορίες) που θα χρησιμοποιούν αποτελεσματικότερα επιστήμονες και παραγωγοί
- εκπαίδευση των τελικών χρηστών σε χρήσης νέων τεχνολογιών και ψηφιακής γεωργίας
- εκλαϊκευμένα συνέδρια, ημερίδες και ενημερωτικό υλικό που θα προσφέρουν γνώση και πληροφόρηση με κατανοητό τρόπο στους τελικούς χρήστες
- ενίσχυση των δικτύων συμβουλευτικής και των μηχανισμών μεταφοράς τεχνογνωσίας από τα πανεπιστήμια προς τους τελικούς χρήστες, παραγωγούς, επιχειρήσεις και βιομηχανία.
Η κλιματική αλλαγή αναμένεται να έχει άμεσες και έμμεσες επιπτώσεις στην υγεία ανθρώπων, ζώων και φυτών. Ασθένειες προκαλούμενες από κλιματικά αίτια, μαζί με ζωονόσους, θα απειλήσουν τις συνθήκες διαβίωσης ανθρώπων και ζωικού κεφαλαίου. Χρειαζόμαστε καλύτερη ζωοτεχνία, προώθηση της διαχείρισης ανθεκτικών στο κλίμα οικοσυστημάτων και προϊόντα καταπολέμησης των ασθενειών από τη φύση.
Σε όλα τα παραπάνω, σημαντικό ρόλο πρέπει να έχουν οι ειδικοί επιστήμονες όπως οι γεωτεχνικοί. Θα πρέπει να υποστηρίζονται με χρηματοδοτικά, ενημερωτικά και εκπαιδευτικά εργαλεία ώστε να κατανοούν τα φαινόμενα, να γνωρίζουν τις εξελίξεις, να εφαρμόζουν τις ευρωπαϊκές πολιτικές, όπως περιγράφονται στη στρατηγική της Ε.Ε. «Από το χωράφι στο πιάτο» και να καθοδηγούν γρήγορα και αποτελεσματικά τον αγροτικό κόσμο στην υιοθέτηση ενός πιο βιώσιμου και φιλοπεριβαλλοντικού τρόπου παραγωγής γεωργικών προϊόντων και τροφίμων.
Η προσαρμογή στην κλιματική αλλαγή αποτελεί πρόκληση χωρίς προηγούμενο στην ιστορία των κοινωνιών για τη γεωργία. Είναι ένα στοίχημα το οποίο οφείλουμε να κερδίσουμε. Η μέχρι σήμερα εμπειρία δείχνει ότι ο ρυθμός προσαρμογής είναι χαμηλός. Η επιστημονική κοινότητα, σε συνεργασία με τους κοινωνικούς και παραγωγικούς φορείς, οφείλουν να σχεδιάσουν και να υλοποιήσουν τον στόχο αυτό. Το ΓΕΩΤ.Ε.Ε. είναι παρόν σε αυτή τη διαδικασία και, σε συνεργασία με όλους τους φορείς, συμβάλλει με τις δυνάμεις του στην κοινή προσπάθεια για την επίτευξη του τελικού σκοπού.